Stypułkowski Zbigniew Franciszek, pseud. i krypt.: Czemp, Czeski, Sobota, Zbyszek, Zbigniew Czempiński (1904–1979), adwokat, działacz narodowy, poseł na Sejm Rzeczypospolitej Polskiej.
Ur. 24 III w Warszawie w rodzinie inteligenckiej, był synem Franciszka Antoniego (1867–1927), dyrektora gazowni warszawskiej, i Anny Janiny Olgi z niemieckiej rodziny baronów von Probst Wassmanów (1883–1960), więźniarki obozu w Ravensbrück, która po jego wyzwoleniu, od r. 1945 przebywała w Szwecji, następnie we Włoszech pracowała w Czerwonym Krzyżu przy II Korpusie Polskim, a po r. 1946 zamieszkała w Londynie. Starszy brat S-ego, Jerzy (1902–1986) był ochotnikiem w wojnie polsko-sowieckiej 1920 r., w czasie kampanii wrześniowej 1939 r. walczył w artylerii konnej Mazowieckiej Brygady Kawalerii i dostał się do niewoli niemieckiej, z której uciekł do Warszawy, a następnie przedostał się do Tallina. Po anektowaniu Estonii przez ZSRR w czerwcu 1940 został aresztowany i skazany na osiem lat łagrów; był więziony m.in. w Kotłasie (obwód archangielski). Zwolniony w r. 1941, wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR; latem 1942 był ewakuowany do Iranu. Z II Korpusem Polskim walczył w r. 1944 w kampanii włoskiej, m.in. w bitwie o Monte Cassino, i jako zastępca dowódcy 4. Kresowego Pułku Artylerii Lekkiej – o Bolonię w kwietniu 1945. Po wojnie wydał w Londynie wspomnienia Droga do wojska (1967), O honor. Wspomnienia czasu wojny (1969) i Dokąd pójdziemy? (1979). Był odznaczony Srebrnym Krzyżem Virtuti Militari. Młodszy brat S-ego, Janusz (1907–1939), inżynier rolnik, w kampanii wrześniowej 1939 r. jako porucznik rezerwy artylerii dowodził baterią podczas obrony Modlina i tam zginął.
Od września 1911 uczył się S. w warszawskim Gimnazjum gen. Pawła Chrzanowskiego (od r. 1914 Gimnazjum Tow. Szkoły Maurycego hr. Zamoyskiego, od r. 1918 Gimnazjum Tow. im. Jana Zamoyskiego). W r. 1916 wstąpił do tajnej organizacji gimnazjalnej Narodowy Związek Koleżeński. Po antyniemieckiej manifestacji w Warszawie w lutym 1917 został na krótko uwięziony w Cytadeli. W listopadzie 1918 jako dowódca oddziału Pogotowia Młodzieży uczestniczył w rozbrajaniu żołnierzy niemieckich. Był prezesem Związku Młodzieży Szkolnej. Wspominał potem, że w tym okresie dzieła Henryka Sienkiewicza oraz „Myśli nowoczesnego Polaka” Romana Dmowskiego «najbardziej ukształtowały mój narodowy światopogląd». Podczas wojny polsko-sowieckiej 1920 r. był sekretarzem generalnym Komitetu Młodzieży Szkolnej Obrony Państwa, przerwał wtedy naukę i wstąpił jako ochotnik do WP. Został szefem oddziału przepustek wojskowych Dowództwa Okręgu Korpusu w Warszawie; 16 VII t.r. skierowano go do obsługi pociągu pancernego «Mściciel», operującego na froncie południowym. Dn. 3 XI został zwolniony z wojska.
Dn. 12 VI 1921 uzyskał S. maturę, po czym rozpoczął t.r. studia na Wydz. Prawa i Nauk Politycznych Uniw. Warsz.; równocześnie studiował w działającej przy tym Wydz. Szkole Nauk Politycznych. Był wiceprezesem Koła Prawników Studentów Uniw. Warsz., prezesem Polskiej Korporacji Akademickiej «Aquilonia» oraz sekretarzem Prezydium Związku Polskich Korporacji Akademickich i wiceprezesem Naczelnego Komitetu Akademickiego. Działał też w Młodzieży Wszechpolskiej. Zasłynął w tym czasie z pojedynku z Antonim Budzyńskim, który miał obraźliwie odnieść się do «Aquilonii». Został ranny i do końca życia pozostała mu szeroka blizna na policzku. W listopadzie 1925 ukończył studia i w r. 1926 rozpoczął aplikację sądową. Współorganizował w r. 1926 w Warszawie Obóz Wielkiej Polski (OWP) i był w nim oboźnym (kierownikiem) Ruchu Młodych (do r. 1930) oraz delegatem do Zarządu Głównego Stronnictwa Narodowego (SN). W r. 1928 rozpoczął aplikację adwokacką, zakończoną egzaminem; po wpisaniu w r. 1930 na listę adwokatów otworzył w Warszawie własną kancelarię.
W r. 1930 wszedł S. do Zarządu Okręgowego SN na Podlasiu i został 16 XI t.r. wybrany na posła z okręgu Biała Podlaska. W Sejmie zasiadał w Klubie Narodowym (w osobnej grupie poselskiej OWP) i brał udział w pracach komisji prawniczej i wojskowej; wszedł też do tymczasowego prezydium Sejmu jako sekretarz. Przemawiał ponad 140 razy, m.in. w czasie dyskusji nad preliminarzami budżetowymi (7 XI 1931, 7 II 1934 i 6 II 1935), a także przeciw uchyleniu immunitetu posłom z Klubu Ukraińskiego, Dmytrowi Lewickiemu i Lubomyrowi Makaruszce (26 I 1931) oraz posłom z Klubu Narodowego, Józefowi Mazurowi i Stefanowi Sasze (26 I 1932). Zabierał też głos w debatach nad ustawami: o drogach lądowych i wodnych śródlądowych w czasie wojny (13 II t.r.), o dobrach skonfiskowanych przez rządy zaborcze powstańcom (9 III) oraz o szkołach akademickich (21 II 1933). W r. 1932 pojedynkował się z Bogusławem Miedzińskim, który negatywnie wypowiedział się w Sejmie o młodzieży narodowej. Angażując się w działalność narodowców na Podlasiu, patronował tamtejszej Sekcji Młodych SN oraz uczestniczył w spotkaniach partyjnych OWP, m.in. w Suchowoli (pow. radzyński, 24 IV t.r.) i Białej Podlaskiej (22 V); był również prelegentem na kursie oświatowo-politycznym dla członków OWP w Sokołowie Podlaskim (15–16 I 1933). Na Podlasiu uczestniczył 3 VII 1932 w wiecu narodowym w Sosnowicy (pow. włodawski), a na Wołyniu 7 V 1933 w podobnym wiecu w Sarnach. W tym czasie krytykował kierownictwo OWP za niewłaściwy sposób kierowania organizacją. Wiosną 1935 został kierownikiem Zarządu Okręgu Podlaskiego SN. Dn. 31 VIII t.r. został zatrzymany przez policję na dworcu kolejowym w Siedlcach; skonfiskowano mu wówczas partyjne dokumenty.
Po zakończeniu kadencji Sejmu S. objął 5 XI funkcję prezesa Zarządu Okręgu Podlaskiego SN. Przemawiał na zjeździe SN w Suchowoli (14–15 III 1936) oraz na wiecu z okazji rocznicy «cudu nad Wisłą» w Radzyniu Podlaskim (15 VIII t.r.), po którym uczestniczył w mieszkaniu Ludwika Czarnockiego w zaprzysiężeniu członków tzw. piątki, bojówki mającej niszczyć lokalny handel żydowski. Dn. 18 IV 1937 przemawiał na wiecu w Siedlcach. Na zebraniach partyjnych w Koroszczynie (pow. bialski, 15–17 III t.r.) i Radzyniu Podlaskim (4 IV) sceptycznie odniósł się do powołania Obozu Zjednoczenia Narodowego, ale poparł ideę stworzenia silnego bloku narodowego, przychylnego rządom sanacji. Podczas komersu korporacji «Arkonia» z udziałem marsz. Edwarda Śmigłego-Rydza zgłosił 18 V poparcie dla Naczelnego Wodza oraz dla «idei reprezentowanych przez armię». Został za to w czerwcu t.r. pozbawiony przez sąd partyjny wszystkich funkcji i zawieszony na kilka miesięcy w prawach członka SN. Próbował wówczas bezskutecznie stworzyć własną frakcję w Stronnictwie, jej członkowie nazywali siebie «maksymalistami», a ośrodek kierowniczy – Centralnym Komitetem Rewolucyjnym. Był jednym z obrońców w procesach krakowskim (14–26 VI) i lwowskim (4–15 II 1938) Adama Doboszyńskiego, organizatora antysemickiej akcji z 22 na 23 VI 1936 tzw. wyprawy myślenickiej. Od r. 1938 uczestniczył w tzw. herbatkach byłych «zetowców», organizowanych w warszawskich mieszkaniach Tadeusza Katelbacha i Jana Rembielińskiego.
Wybuch drugiej wojny światowej w r. 1939 zastał S-ego w Warszawie. W pierwszych dniach września wyruszył do Lublina, a następnie Zamościa, by zaciągnąć się do tworzonych tam oddziałów odwodowych (ostatecznie wcielono go do żandarmerii). Ewakuowany do Łucka, po zajęciu miasta przez Armię Czerwoną (18 IX t.r.) został tego dnia wzięty do niewoli. Wywieziony w głąb ZSRR, przebywał w obozie jenieckim w Talicy koło miasta Gorki (obecnie Niżny Nowogród). Na mocy porozumienia sowiecko-niemieckiego w listopadzie 1939 wydano go Niemcom. Umieszczony najpierw w obozie przejściowym w Małaszewiczach koło Terespola, a następnie w Stalagu VII A w Moosburgu nad Izarą, w wyniku orzeczenia komisji lekarskiej, został w kwietniu 1940 zwolniony i wrócił do Warszawy. W kilka tygodni później został aresztowany, ale wypuszczono go po paru dniach i odtąd ukrywał się pod nazwiskiem Zbigniew Czempiński. Pełniący obowiązki prezesa SN Mieczysław Trajdos wprowadził go do konspiracji. S. wszedł do Komisji Wojskowej Zarządu Głównego SN. Sprzeciwiał się scaleniu Narodowej Organizacji Wojskowej z ZWZ/AK na warunkach zaproponowanych przez Komendę Główną ZWZ/AK. W sprawie utworzenia wspólnej organizacji wojskowej prowadził na przełomie lipca i sierpnia 1942, razem z Karolem Stojanowskim, rozmowy z przeciwnymi scaleniu innymi odłamami SN oraz z Obozem Narodowo-Radykalnym i jego Związkiem Jaszczurczym. W wyniku rozmów powstały w poł. września t.r. Narodowe Siły Zbrojne (NSZ); S-ego uważa się za autora tej nazwy. Wszedł on do ukonstytuowanej 7 VII t.r. Tymczasowej Komisji Rządzącej, a na początku r. 1943 do Tymczasowego Zarządu Wojennego SN «Wielka Polska». Od 8 V t.r. był sekretarzem generalnym oraz pełniącym obowiązki przewodniczącego Tymczasowej Narodowej Rady Politycznej, zaplecza politycznego NSZ. W sprawie połączenia NSZ z AK prowadził negocjacje z Tadeuszem Komorowskim «Borem», zakończone 26 I 1944 przyjęciem warunków scaleniowych; 7 III t.r. podpisano układ o podporządkowaniu NSZ dowódcy Sił Zbrojnych w Kraju oraz o włączeniu ich do AK. S. wziął udział w powstaniu warszawskim 1944 r., za co został odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi z Mieczami. Po upadku powstania przebywał w Piotrkowie, gdzie był punkt zborny dla ocalałych z powstania działaczy SN, a następnie w Milanówku. Był jednym z inspiratorów scalenia niepodporządkowanych AK oddziałów NSZ i Narodowej Organizacji Wojskowej oraz powołania w listopadzie t.r. Narodowego Zjednoczenia Wojskowego, niezależnego od Komendy Głównej AK. W tym okresie stanął na czele Rady Politycznej Prezydium SN.
Po aresztowaniu przez NKWD Aleksandra Zwierzyńskiego został S. mianowany 8 III 1945 reprezentantem SN w Radzie Jedności Narodowej. W imieniu SN przygotował memoriał dla sowieckiego marszałka G. Żukowa, z którym przywódcy Polskiego Państwa Podziemnego mieli prowadzić rozmowy o sytuacji w Polsce. Jako reprezentant SN wziął udział 28 III t.r. w Pruszkowie w spotkaniu przywódców Polskiego Państwa Podziemnego z przedstawicielem sowieckim płk. Pimienowem (Piemienowem); Polaków wówczas aresztowano, przewieziono samolotem do Moskwy i osadzono w więzieniu na Łubiance. Podczas śledztwa był przesłuchiwany 141 razy. Proces szesnastu przywódców Polski podziemnej odbył się w Moskwie 18–21 VI. W zbiorowym akcie oskarżenia S-emu postawiono na procesie zarzut uczestnictwa «w robocie dywersyjnej polskich organizacji podziemnych na terytorium Polski – na tyłach Armii Czerwonej» i używanie «w celach przestępczych» aparatów radiowych, drukarń, broni i amunicji. S. zrezygnował z sowieckiego adwokata. Władysław Pobóg-Malinowski pisał o jego postawie w czasie procesu: «w zeznaniach przed sądem, w swej mowie obrończej odważnie, konsekwentnie i kategorycznie wykazywał brak jakiejkolwiek swej winy w sensie faktycznym i prawnym». S. został skazany na cztery miesiące więzienia.
Po odbyciu kary na Łubiance został S. na początku sierpnia 1945 zwolniony. Kilkanaście dni spędził w Moskwie, po czym wrócił do Warszawy; 17 VIII t.r. zarejestrował się tam na liście Okręgowej Rady Adwokackiej. Dn. 30 XI nielegalnie opuścił Polskę (wraz z synem Andrzejem w transporcie UNRRA ) i przedostał się do Meppen w amerykańskiej strefie okupacyjnej Niemiec. Następnie udał się do Ankony we Włoszech; podjął tam pracę w służbie prasowej II Korpusu Polskiego i spotkał się z gen. Władysławem Andersem. Na prywatnej audiencji w Watykanie przekazał papieżowi Piusowi XII raport o sytuacji Kościoła katolickiego w Polsce. W tym czasie w wydawanym w Jerozolimie „Dzienniku Żołnierza APW” (1946 nr 14) zamieszczono wywiad z S-m pt. Jeden z 16 skazanych w Moskwie opowiada. We wrześniu 1946 przybył S. do Londynu. W r. 1947 przemawiał w tamtejszej Convay Hall na akademii z okazji rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 Maja. W l. 1948–52 pełnił funkcję przewodniczącego SN w Wielkiej Brytanii, zasiadał też w sądzie organizacyjnym (partyjnym); uważany był za zwolennika nurtu opozycyjnego wobec prezesa SN Tadeusza Bieleckiego. Opublikował Fragmenty z pamiętnika („Placówka” 1948 nr 2, 4–5, 7). Należał do Zarządu Stow. Byłych Sowieckich Więźniów Politycznych w Londynie. W l. 1949–54 reprezentował SN w emigracyjnej Radzie Politycznej oraz wchodził w skład jej Wydz. Wykonawczego, zajmując się sprawami finansowymi. Dn. 17 II 1949 uchwałą Okręgowej Rady Adwokackiej w Warszawie został skreślony z listy adwokatów.
W tym czasie napisał S. książkę wspomnieniową W zawierusze dziejowej. Wspomnienia 1939–1945 (Londyn 1951, kolejne wyd. pt. Zaproszenie do Moskwy, Londyn 1977, 1989, W. 1991); opowiedział w niej głównie «proces szesnastu». Przetłumaczona niebawem na język angielski (Invitation to Moscow, London 1951), została uznana w r. 1951 przez londyński „Daily Telegraph” za książkę roku i uzyskała rozgłos międzynarodowy (w r. 1952 przekłady na języki: francuski [Paris], hiszpański [México] i portugalski [Lisboa]); fragmenty ogłoszono w „Daily Telegraph”, „New York Times Magazine”, paryskim „Le Figaro” i rzymskim „Il Tempo”. Amerykańscy senatorowie Richard Nixon i John F. Kennedy wnieśli do protokołu obrad Kongresu oświadczenie wzywające obywateli do zapoznania się z Invitation to Moscow. W r. 1956 powstała w USA telewizyjna adaptacja książki S-ego pt. I am not alone.
Podczas jubileuszu 50-lecia pracy pisarskiej Stanisława Strońskiego, 15 XII 1952 w Londynie, S. wygłosił referat Stroński – mówca parlamentarny („Stanisław Stroński – w 50-lecie pracy pisarskiej” [Tunbridge Wells] 1954). Razem z SN popierał stanowisko gen. Kazimierza Sosnkowskiego oraz Akt Zjednoczenia polskiej emigracji (14 III 1954), a w konsekwencji zajął stanowisko opozycyjne wobec prezydenta RP na uchodźstwie Augusta Zaleskiego; wyraził to m.in. przemawiając 30 V 1954 na manifestacji zorganizowanej w Londynie przez Komisję ds. Zjednoczenia Narodowego. Został wybrany do powołanej 31 VII t.r. Tymczasowej Rady Jedności Narodowej (od października 1962 Rada Jedności Narodowej), w skład której wchodziły ugrupowania polityczne opozycyjne wobec Zaleskiego. W ukonstytuowanej 27 VIII Egzekutywie Zjednoczenia Narodowego (EZN, od 21 VII 1956 dysponowała uprawnieniami rządu RP na uchodźstwie), został kierownikiem Działu Spraw Wewnętrznych. Był przedstawicielem EZN w Zgromadzeniu Europejskich Narodów Ujarzmionych. W reakcji na wydarzenia poznańskie 1956 r., na zwołanej 29 VI t.r. w Londynie konferencji prasowej, odczytał w imieniu EZN oświadczenie o antykomunistycznym charakterze protestu, a następnie z Edwardem Raczyńskim i Witoldem Czerwińskim odpowiadał na pytania dziennikarzy. Dn. 3 VII wraz z kierownikiem Działu Spraw Zagranicznych EZN Janem Starzewskim napisał w imieniu Egzekutywy memoriał do sekretarza stanu USA Johna F. Dullesa o podjęcie «koniecznych kroków» chroniących Polaków przed terrorem władz komunistycznych. Został wybrany do Komitetu Wykonawczego, ukonstytuowanego 9 VII w Londynie pod przewodnictwem gen. Andersa, Komitetu Ogólnego Pomocy Rodakom w Kraju; celem Komitetu było organizowanie pomocy materialnej dla osób poszkodowanych w wydarzeniach poznańskich. Na posiedzeniu Tymczasowej Rady Jedności Narodowej (3–4 XI) poświęconym sytuacji politycznej w Polsce i na Węgrzech wygłosił referat, w którym m.in. apelował do mocarstw zachodnich o ostateczne uznanie granicy na Odrze i Nysie Łużyckiej oraz o pomoc materialną dla kraju; z I sekretarzem KC PZPR Władysławem Gomułką wiązał nadzieję na «uwolnienie się od bezpośredniej zależności od Związku Sowieckiego». W maju 1957 wszedł w skład delegacji środowisk emigracyjnych do przebywającego w Rzymie prymasa Polski kard. Stefana Wyszyńskiego; choć sam nie został przez niego przyjęty, prowadził rozmowy z bp. Michałem Klepaczem na temat stosunku Kościoła do władz PRL i władz RP na uchodźstwie oraz sprowadzenia do kraju skarbów wawelskich. Dn. 8 XII t.r. wybrano go do Rady Polskiej Macierzy Szkolnej Zagranicą. W Tymczasowej Radzie Jedności Narodowej wygłosił 8 II 1958 przemówienie podczas debaty nad sytuacją w kraju (Polska na progu 1958, Londyn [1958]). W kwietniu t.r. osobiście protestował w Dep. Stanu USA przeciw planowi zaproszenia do USA Gomułki.
W lutym 1959 wyjechał S. do Waszyngtonu, gdzie został przedstawicielem EZN (ze względów finansowych spędzał tam corocznie tylko sześć miesięcy). Jego podstawowym zadaniem było przekonanie polityków amerykańskich do uznania granicy Polski na Odrze i Nysie Łużyckiej. W tej sprawie interweniował w Kongresie i Dep. Stanu USA; spotykał się również z wykładowcą Uniw. Columbia w Nowym Jorku Zbigniewem Brzezińskim. Wykorzystując przychylność polityków amerykańskich, zabiegał o pomoc ekonomiczną dla Polski (m.in. w sprawie budowy szpitali przeciwgruźliczych i domu dla inwalidów oraz odbudowy Zamku Królewskiego w Warszawie); interweniował także w sprawie planów uderzenia atomowego NATO na sowieckie bazy i węzły kolejowe w Polsce. Na gruncie amerykańskim był uważany za jednego z bardziej wpływowych polityków polskiej emigracji. W r. 1961 został wybrany do Prezydium Komitetu Politycznego SN. W r. 1967 działaczy Stronnictwa nie powołano do EZN, jednak S. pozostał przedstawicielem Egzekutywy w USA. Wydarzenia marcowe 1968 r. w Polsce uznał za porachunki wewnątrzpartyjne. Podczas rozmów prowadzonych w kwietniu t.r. w Dep. Stanu USA przekonywał: «tzw. prześladowanie Żydów polega wyłącznie na usuwaniu z partii komunistycznej i pozbawianiu wysokich urzędów w państwie tych, których w pierwszym rzędzie Stalin w Polsce używał jako narzędzi terroryzowania narodu i narzucania mu obcej przemocy. Inni Żydzi zostawieni są w spokoju». Ostatecznie USA nie wydały oświadczenia w sprawie antysemityzmu w Polsce.
Pod koniec r. 1970 EZN odwołała S-ego z Waszyngtonu; w r.n. wrócił on do Londynu. W artykule Sprawa odbudowy Zamku („Myśl Polska” 1971 nr 13/14) uznał, że emigracja nie powinna podejmować zbiórki pieniężnej na rzecz krajowego Obywatelskiego Komitetu Odbudowy Zamku Królewskiego w Warszawie. W r. 1976 objął przewodnictwo Komitetu Politycznego SN. Współpracował zarówno z organem SN w Wielkiej Brytanii dwutygodnikiem „Myśl Polska”, jak i wydawanym przez rząd RP na uchodźstwie kwartalnikiem „Polish Affairs”. Miał wykłady i odczyty na uniwersytetach angielskich (Oksford, Cambridge) i amerykańskich (Harvard, Stanford i Yale). Był jednym z inicjatorów powołania w r. 1979 Inst. Romana Dmowskiego w Londynie. Zmarł 30 III 1979 w Londynie, został pochowany 10 IV na cmentarzu Gunnersbury.
W małżeństwie zawartym 1 X 1927 w Warszawie z Aleksandrą z Rabskich (zob. Stypułkowska Aleksandra) miał S. syna Andrzeja (zob.).
Dn. 19 IV 1990 Plenum Sądu Najwyższego ZSRR podjęło decyzję o umorzeniu sprawy karnej wobec niektórych osób skazanych w «procesie szesnastu», m.in. S-ego. W l. osiemdziesiątych Poczta Solidarność Regionu Śląsko-Dąbrowskiego NSZZ „Solidarność” wydała serię znaczków p.n. Proces szesnastu, z wizerunkami oskarżonych. W r. 1989 powstał film dokumentalny „Szesnastu” w reżyserii Włodzimierza Dusiewicza. Dn. 9 VI 1990 w Pruszkowie koło willi, z której zostali wywiezieni przywódcy podziemia, odsłonięto poświęcony im pomnik. W sierpniu 1990 w muzeum w Pruszkowie urządzono wystawę o tej tematyce. Od 7 VII do 23 XII 2005 w Muzeum AK im. gen. Emila Fieldorfa «Nila» w Krakowie prezentowano wystawę «Porwanie i proces szesnastu. „Oskarżajcie nas wszystkich, nie tylko szesnastu…”».
Enc. Warszawy (1994); Encyklopedia „białych plam”, Radom 2006 XVII; Encyklopedia polskiej emigracji i Polonii, Tor. 2005 V (fot.); Grodziska, Polskie groby Londynu; Informator o osobach skazanych za szpiegostwo w latach 1944–1984, L. 1994; Kawalerowie Virtuti Militari. Wykazy (dot. brata S-ego Jerzego); Klimaszewski B., Nowakowska E. R., Wyskiel W., Mały słownik pisarzy polskich na obczyźnie 1939–1980, W. 1992; Konspiracja i opór społeczny w Polsce 1944–1956. Słownik biograficzny, Kr. 2007 III (fot.); Kryska–Karski T., Straty korpusu oficerskiego 1939–1945, Londyn 1996–9 (dot. brata S-ego Janusza); Kto był kim w Drugiej RP? (fot.); Łoza, Czy wiesz, kto to jest?; Nir R., Katalog Archiwum Polonii w Orchard Lake, Orchard Lake 1999 III; Olszewicz, Lista strat kultury pol. (dot. brata, Janusza); Skrzypek J., Bibliografia pamiętników polskich, Wr. 1976; Szucki P., Materiały do bibliografii Narodowych Sił Zbrojnych, W. 2005; – Adamczyk A., Bogusław Miedziński (1891–1972). Biografia polityczna, Tor. 2001; Ajnenkiel A., Polska po przewrocie majowym. Zarys dziejów politycznych Polski 1926–1939, W. 1980; Alberska M., Ośrodki emigracji polskiej wobec kryzysów politycznych w kraju (1956–1981), Wr. 2000 s. 41, 52, 64, 85, 137; Aparat bezpieczeństwa wobec emigracji politycznej i Polonii, W. 2005; Bechta M., Narodowo Radykalni. Obrona tradycji i ofensywa narodowa na Podlasiu w latach 1918–1939, Biała Podlaska 2004 (fot.); Cenckiewicz S., Tadeusz Katelbach (1897–1977). Biografia polityczna, W. 2005; Chmielarz A., Kunert A. K., Piontek E., Proces moskiewski Polskiego Państwa Podziemnego, W. 2000; Czaykowski B., Sulik B., Polacy w W. Brytanii, Paryż 1961; Friszke A., Życie polityczne emigracji, W. 1999; Habielski R., Polski Londyn, Wr. 2000 (fot.); tenże, Życie społeczne i kulturalne emigracji, W. 1999 (fot.); Hładkiewicz W., Polska elita polityczna w Londynie 1945–1972, Zielona Góra 1995 s. 29, 32, 42, 60, 198; Indraszczyk A., Adam Bień (1899–1998). Działalność społeczna i polityczna, W. 2005; Janowski A., Okręg Stołeczny Stronnictwa Narodowego. Dzieje organizacji (1939–1944), w: Warszawa lat wojny i okupacji 1939–1944, W. 1972 z. 2; Kierownictwo obozu niepodległościowego na obczyźnie 1945–1990, Londyn 1996; Komorowski K., Polityka i walka. Konspiracja zbrojna ruchu narodowego 1939–1945, W. 2000; Leinwand A., Przywódcy Polski Podziemnej przed sądem moskiewskim, W. 1992 (fot.); Literatura pol. na obczyźnie, I–II; Łatyński M., Nie paść na kolana. Szkice o opozycji lat czterdziestych, Londyn [b.r.w.]; Machcewicz P., Emigracja w polityce międzynarodowej, W. 1999; Narodowe Siły Zbrojne na Podlasiu w walce z systemem komunistycznym w latach 1944–1952, Siedlce 1997–8 I–II; Nitschke B., Adam Doboszyński. Publicysta i polityk, Kr. 1993 s. 37, 96–7, 101–2, 152; Pilaciński J., Narodowe Siły Zbrojne. Kulisy walki podziemnej 1939–1946, Londyn 1976; Pobóg-Malinowski W., Najnowsza historia Polski 1864–1945, Londyn 1960 III; Porwanie i proces szesnastu. „Oskarżajcie nas wszystkich, nie tylko szesnastu…”, Kr. 2005 s. 22, 39–40 (fot.); Przybylski H., Front Morges w okresie II Rzeczypospolitej, W. 1972; Radzik T., Polska Macierz Szkolna Zagranicą 1953–1993, L. 1995; tenże, Zjednoczenie Polskie w Wielkiej Brytanii 1947–1997, Londyn 1997; Rudnicki S., Obóz Narodowo-Radykalny. Geneza i działalność, W. 1985; Siemaszko Z. S., Narodowe Siły Zbrojne, Londyn 1982 (rec. J. O. Iłłakowicz, O Narodowych Siłach Zbrojnych, „Zesz. Hist.” Z. 76: 1986 s. 93, 95–6, 105–8, 110–11); Siwik A., Próby utworzenia reprezentacji ugrupowań politycznych na emigracji w latach 1946–1949, „Dzieje Najnowsze” R. 37: 1994 nr 3/4 s. 83; taż, Władze emigracyjne „obozu zjednoczenia” w latach 1954–1972, „Studia Hist.” R. 37: 1994 z. 4 s. 522, 528, 531; Smolna 30. Gimnazjum im. Jana Zamoyskiego, W. 1989; Terej J. J., Idee, mity, realia. Szkice do dziejów Narodowej Demokracji, W. 1971 s. 108, 128, 139, 153–4, 206–8, 234; tenże, Rzeczywistość i polityka. Ze studiów nad dziejami najnowszymi Narodowej Demokracji, W. 1979; Urban A., Emigracyjny dramat, W. 1998 (fot.); Wawrzyniak E., Trybunał przemocy. Szesnastu z Łubianki, W. 1998 s. 27, 31–2, 77–81, 83–5, 100, 104, 106, 117, 139–40, 143, 149; Wolański M. S., Środowiska emigracyjne w Londynie i Paryżu a kwestia stosunków polsko-niemieckich (1949–1972), Wr. 1992; Wolsza T., Rząd RP na obczyźnie wobec wydarzeń w kraju 1945–1950, W. 1998; Zaćmiński A., Emigracja polska w Wielkiej Brytanii wobec możliwości wybuchu III wojny światowej 1945–1954, Bydgoszcz 2003; Ziętara P., Misja ostatniej szansy. Próba zjednoczenia polskiej emigracji politycznej przez gen. Kazimierza Sosnkowskiego w latach 1952–1956, W. 1995; tenże, Postawy polskich środowisk emigracyjnych wobec liberalizacji w PRL w latach 1955–1957, W. 2001; Żaryn J., Dzieje Kościoła katolickiego w Polsce (1944–1989), W. 2003; tenże, Marsz Doboszyńskiego, „Karta” 1993 nr 11 s. 111; tenże, Stronnictwo Narodowe na emigracji. Zarys działalności (1945–1955), w: Warszawa nad Tamizą. Z dziejów polskiej emigracji politycznej po drugiej wojnie światowej, W. 1994; – AK w dokumentach, III, V; Bagiński K., „Proces szesnastu” w Moskwie (Wspomnienia osobiste), „Zesz. Hist.” (Paryż) z. 4: 1963 s. 89, 92, 103, 111–16, 118, 120; Bień A., Bóg wyżej – dom dalej 1939–1949, W. 1991 s. 276–7, 284 (fot.); Drugi Centralny Zjazd Delegatów Stronnictwa Narodowego odbyty w Londynie w dniach 19–22 maja 1961 r., London 1962 s. 17, 40–1, 58; Giedroyc J., Emigracja ukraińska. Listy 1950–1982, W. 2004; tenże, Melchior Wańkowicz. Listy 1945–1963, W. 2000; Ivánka A., Wspomnienia skarbowca 1927–1945, W. 1964; Mierzwa S., Proces szesnastu, „Tyg. Kult.” 1988 nr 47 s. 11; Narodowe Siły Zbrojne. Dokumenty–struktury–personalia, W. 1994–6 I–III; NSZ. Dokumenty, relacje, wspomnienia, W. 2000; Pierwszy Centralny Zjazd Delegatów Stronnictwa Narodowego odbyty w Londynie w dniach 27–30 maja 1955 r., Londyn 1955 s. 6, 25–7; Proces szesnastu. Dokumenty NKWD, W. 1995 (fot.); Pużak K., Wspomnienia 1939–1945, „Zesz. Hist.” (Paryż) Z. 41: 1977 s. 175, 181; Raczyński E., W sojuszniczym Londynie, Londyn 1960; Rocznik oficerski, W. 1924, 1928, 1932 (dot. brata, Jerzego); Sprawozdanie sądowe w sprawie organizatorów, kierowników i uczestników polskiego podziemia w zapleczu Armii Czerwonej na terytorium Polski, Litwy oraz obwodów zachodnich Białorusi i Ukrainy rozpatrzonej przez Kolegium Wojskowe Sądu najwyższego ZSRR 18–21 czerwca 1945 r. w Moskwie, Rzeszów 1991; Spraw. stenogr. Sejmu 1928–30; Wasiutyński W., Dzieła wybrane, Gd. 1999 I; Witos W., Moja tułaczka, W. 1967; tenże, Moje wspomnienia, Paryż 1965 III; Wybór dokumentów do dziejów polskiego uchodźstwa niepodległościowych 1939–1991, Londyn 1987; Wspomnienia pracowników Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa, W. 2002; ZET w walce o niepodległość i budowę państwa. Szkice i wspomnienia, W. 1996; – „Dzien. Pol. i Dzien. Żołnierza” 1960 nr 36; „Szczerbiec” 2002 nr 11 s. 170–1 (P. Sudewicz); „Zesz. Hist.” 1978 s. 187–91 (J. Ciechanowski, rec. wspomnień S-ego, Zaproszenie do Moskwy); „Więź” 2000 nr 12; – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne z r. 1979: „Dzien. Pol. i Dzien. Żołnierza” nr 79–80, 82, 84 (dod. „Tydzień Pol.” nr 14), „Kultura” nr 5, „Myśl Pol.” nr 7/8 (A. Dargas), „Wiadomości” nr 19/20 (J. Nowak, fot.); – Arch. Uniw. Warsz.: sygn. RP 8863 (akta studenckie, fot.); B. Nauk. PAU i PAN w Kr.: Koresp. Józefa Weyssenhoffa, rkp. 1193 k. 141–2, rkp. 7204; B. Pol. w Paryżu: rkp. 1192 k. 41–8 (koresp. Aleksandra Kawałkowskiego); BUW: rkp. 1798 s. 17 (legitymacja S-ego z Koła Prawników Studentów Uniw. Warsz.); Inst. J. Piłsudskiego w Nowym Jorku: Arch. osobowe S-ego; Okręgowa Rada Adwokacka w W.: Akta osobowe S-ego; – Informacje Irmy Stypułkowskiej z Londynu.
Mariusz Ryńca